گرمازدگی یکی از بزرگ‌ترین معضلات محیط‌های کاری، به‌خصوص در مشاغل مستعد تنش گرمایی است و در سال‌های اخیر نیز با توجه به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، اثرات سوء آن به مراتب بیشتر گریبان‌گیر مشاغل مختلف شده است. اما برای پیشگیری از گرمازدگی در حین کار چه راهکارهایی وجود دارد؟ در صورتی که نیروی کار دچار این مشکل شوند باید چه کرد؟

گرمازدگی چیست؟

گرمازدگی (Hyperthermia) در علم پزشکی به عدم توانایی بدن در مقابله با گرما و افزایش دمای بدن به 40 درجه سانتی‌گراد در اثر گرمای هوا گفته می‌شود. گرمازدگی موجب عدم تعادل در مکانیزم‌های تنظیم دمایی بدن شده و فرد با افزایش شدید دمای محیط و ناتوانی در دفع حرارت ایجادشده در بدن، دچار عوارض جدی می‌شود.

گرمازدگی مهم‌ترین شکل از آسیب گرمایی است و در اثر بی‌توجهی می‌تواند حتی موجب مرگ فرد شود. آسیب‌های مغزی و سایر اندام‌های داخلی بدن، از مهم‌ترین عوارض گرمازدگی هستند و کودکان و سالمندان بیشتر در معرض این آسیب قرار می‌گیرند. با این وجود، در فصول گرم سال و به‌ویژه در محیط‌‌های کاری با فضای باز، کارکنان و گارگران جوان نیز از این عوارض در امان نمی‌مانند و دچار مشکلات جدی می‌شوند. شناخت گرمازدگی و روش‌های پیشگیری و کنترل آن، به جلوگیری از بروز آسیب‌های بعدی کمک می‌کند.

مشاغل مستعد گرمازدگی

کارکنان شاغل در محیط‌های کاری با درجه حرارت بالا یا در فضاهای باز و با شروع فصل گرما، در معرض گرمازدگی قرار می‌گیرند و در نتیجه، بیشتر مستعد بیماری‌ هستند. چنین محیط‌هایی میزان بروز صدمات شغلی را افزایش می‌دهند. بنابراین باید برای جلوگیری از این آسیب‌ها به فکر راه چاره بود.

مشاغل زیادی هستند که پرسنل آن‌ها بیشتر تحت تاثیر تنش‌های گرمایی محیط قرار می‌گیرند و دچار گرمازدگی می‌شوند. کارگران نانوایی، محیط‌بان‌ها، کشاورزان و باغبانان، آتش‌نشان‌ها، کارگران معدن، کارگران پالایشگاه‌ها، کارکنان صنایع نفت و پتروشیمی جنوب کشور، پرسنل کشتی، افسران پلیس راهور یا راهنمایی و رانندگی، کارگران ساختمانی، کارگران کارخانه‌های ذوب آهن، فولاد، کوره‌های آجرپزی و … از جمله افرادی هستند که بیشتر در معرض آسیب‌های گرمازدگی قرار می‌گیرند.

گرمازدگی چه علائمی دارد؟

تعریق شدید و گاهی عدم تعریق با وجود گرمای هوا، حالت تهوع، اسهال و استفراغ، احساس ضعف، گرفتگی عضلات، خستگی، نبض ضعیف و تند، سردرد یا سرگیجه شدید، افت فشار خون در حین ایستادن یا راه‌رفتن، ضربان قلب غیر عادی، رنگ‌پریدگی و افزایش دمای بدن، از علائم شایع گرمازدگی هستند.

کارفرمایان و کارکنان باید با شناخت علائم عمومی گرمازدگی و اقدام به موقع، موجب ایمنی افراد از این معضل شده و مانع از عواقب بعدی و بروز آسیب‌های جدی شوند.

روش‌های جلوگیری از گرمازدگی در حین کار

با کمک چند روش ساده می‌توان از تاثیرات شدید گرمازدگی در محیط کار جلوگیری کرد که در این بخش به آن‌ها می‌پردازیم.

لباس مناسب بپوشید

برای جلوگیری از گرمازدگی و عرق‌سوزشدن بدن در حین کار باید از لباس و کفش مناسب استفاده کنید:

• لباس‌های پوشیده و آستین بلند باعث می‌شود تا پوست بدن شما در معرض گرمای مستقیم آفتاب قرار نگیرد.
• لباس‌های روشن، نور خورشید را کمتر جذب می‌کنند و مانع از گرم‌شدن بیش از حد بدن می‌شوند.
• پارچه‌های خنک، سبک و نخی مانند لینن، پنبه، کتان و … موجب تهویه و تبخیر بیشتر تعریق بدن می‌شود.
• لباس گشاد مانع از عرق‌سوزشدن بدن می‌شود.
• کفش‌های پارچه‌ای تهویه مناسبی دارند و استفاده از کفش‌های چرمی و پلاستیکی در فصل گرما توصیه نمی‌شود.
• با توجه به‌شدت تابش نور در محیطی که مشغول کار هستید، از کرم ضد آفتاب با SPF مناسب استفاده کنید تا دچار آفتاب‌سوختگی نشوید.
• اگر شغل شما ایجاب می‌کند که در طول روزهای گرم و سوزان تابستانی در فضای باز و زیر نور آفتاب شدید کار کنید، کلاه و عینک آفتابی را در طول کار از خود جدا نکنید.

 نوشیدنی‌های سالم مصرف کنید

شاید تصور کنید که برای خنک‌شدن و جلوگیری از بروز عوارض گرمازدگی، بهترین راه، نوشیدن آب یخ است. اگر اینطور است، قطعا اشتباه می‌کنید؛ چراکه نوشیدن آب و سایر نوشیدنی‌های خیلی خنک باعث می‌شود که بدن به یک‌باره دچار شوک و واکنش شود. نوشیدنی‌های شیرین، نوشابه‌های گازدار یا انرژی‌‌زا نیز با افزایش قند خون، موجب بی‌آب‌‌شدن بدن می‌شوند. سعی کنید تا حد ممکن از مصرف نوشیدنی‌های صنعتی خودداری کنید.

برای پیشگیری از گرمازدگی و حتی درمان آن در مراحل اولیه بروز علائم، از نوشیدنی‌های طبیعی غافل نشوید:

• آب کرفس تمام الکترولیت‌های از دست رفته بدن در حین تعریق را جبران می‌کند و دارای مقادیر بالایی از فیبر است.
•  لیمو ترش و شربت آبلیمو علائم عطش را کمتر می‌کنند.
• دوغ دارای آب و الکترولیت‌های ضروری برای بدن بوده و یکی از بهترین نوشیدنی‌ها برای پیشگیری از گرمازدگی است.
• طبع سرد عرق کاسنی موجب بهبود علائم گرمازدگی و کاهش تشنگی مفرط فرد می‌شود.
• شربت تخم شربتی و خاک شیر از نوشیدنی‌های سنتی برای رفع عطش، کاهش علائم گرمازدگی و جبران آب از دست رفته بدن هستند.

کافئین ننوشید

بسیاری به اثر نجات‌بخش چای و قهوه در گرما اعتقاد دارند اما باید گفت نوشیدنی‌های کافئین‌دار مناسب گرما نیستند و با کاهش آب بدن به آن لطمه می‌زنند. به جای چای و قهوه، آبلیمو، شربت خاکشیر و شربت گلاب بنوشید که در خنک کردن بدن تاثیرگذار هستند.

اگر شخص گرما زده علائمی مانند اسهال و استفراغ را از خود نشان می دهد، بهترین نوشیدنی مناسب برای این فرد، محلول ORS است. پودر ORS مخلوطی از الکترولیت ها و کبروهیدرات های قابل حل در آب است. محلول ORS، نمک ها و آبی را که بدن در هنگام گرمازدگی و هنگام اسهال یا استفراغ از دست داده است را جبران می کند و در عین حال موجب خنک تر شدن دمای بدن می شود.

درمان اولیه گرمازدگی در محیط کار

اگر کارکنان یا همکارانتان دچار علائم خفیف گرمازدگی شدند، آن‌ها را به محل خنک‌تری منتقل کنید تا استراحت کنند؛ مایعات خنک به آن‌ها بنوشانید و لباسشان را عوض کنید.

در صورتی که علائم گرمازدگی شدید بود، سریعا با اورژانس تماس بگیرید و شخص را به مرکز درمانی یا بیمارستان منتقل کنید. در فاصله‌ای که اورژانس به محل کار می‌رسد، فرد را به محل خنک‌تری منتقل کنید و تلاش کنید تا بدن او را با کمپرس یخ، دستمال مرطوب یا غوطه‌ورکردن در آب ‌سرد، خنک نگه دارید.

گرمازدگی را جدی بگیرید

گرمازدگی یکی از مهم‌ترین معضلات در بعضی از محیط‌های کاری است که سالانه تعداد زیادی از پرسنل شرکت‌ها، سازمان‌ها و مشاغل مختلف را درگیر می‌کند و در موارد حاد به کما و مرگ شخص نیز می‌انجامد.

واحد مهندسی بهداشت حرفه ای